Wednesday, March 27, 2019

Bek Tuwoe seujarah! Nyoe Keuh Seubab Awak Beulanda Ji Jak Prang Aceh


Aceh nyoe awai phon that dile saboih nanggroe keurajeun nyang meudehlat, seulat Malaka nyan pih lam jaroe keurajeun Aceh. Saweub kawasan seulat Malaka nakeuh lintasan strategih awak dagang di nusantara.

Seuteuleuh Beulanda ji jakkuasa Nusantara, tapih hana tamoeng Aceh beuh. Keurajeun Aceh nyan keuh jeut saboih peupadok awak Beulanda, saweub keurajeun nyoe phah that teuduk bak ujong pulau Sumatra. Nyoe keuh salah saboih seubab Beulanda beungeh keu Aceh saweub seulat Malaka ngon jazirah Tanoh Meulayu hana habeh ji teume kuasa.  Keurajeun Aceh mantong meudehlat, seulama nyan keuh ancaman rayeuk keu Beulanda nibak wate nyan.

Teuntra Aceh (saramedia)
Jeulaih ngon saboih fakta nyang ka ji peujeulas le geubeurnur Jendral Hindia Beulanda di Batavia, James Loudon. Tacoek haba bacut lam saboih buku nyang ji tuleh le Harry Kawilarang ateuh judoi Sultan Iskandar Muda ke Helsinki, ji keun watenyan, na haba Loudo keu Van de Putte Nieuwehuijsen bak tanggai 25 beuleun februari 1873.

Lagenyoe asoe haba nyan:

“Seulama nyoe, Keubijakan Beulanda keu Aceh brat that mumang ngon nyoe haroih ta peu piyoeh. Aceh nyoe teutap saboih keuleumahan tanyoe meunyoe ateuh nan meusangkot ngon pulau Sumatra. Meunyoe Aceh hana ji seumateh ngon keudehlatan Beulanda akan na jampue jaroe aseng ngon sabe jeut peucawoe posisi Beulanda tamse peudeung Damoeles...Hana suah peuleumah keukuatan militer, ka jeulaih Aceh nyoe ji biyeu mantong hai nyoe meugantung, ngon harapan na ikot jampue jaroe aseng lam hai nyoe,”

“...Beulanda hana ji biyeu sagai Sumatra jeut dame...Mandum nyoe meugantung bak nanggroe nyang ji musoh ngon tanyoe. Aceh ka brat that kureung haja...” keun Loudo


Saweub hai nyoe keuh seubab awai awak Beulanda ji jak prang Aceh. Peu lom watenyan Beulanda ji teupeu Aceh na huboungan ngon Amerika Serikat ngon Italy di Singapor. Beulanda pih ka ji ancam Sultan Mahmud Syah beu ji jok salenan haba nyan lam wate 24 jeum ni bak tanggai 22 Maret 1873, ngat ji teupeu peu asoe haba awak nyan wate ji meupakat, antara Aceh, Ameurika ngon Italy di singapor. Peu tra nyan ji lakhe sagai hana ji peureumeun le Sultan Mahmud Syah. Sultan pih h’an keundoe sagai langsong geu balah ngon haba haloih lewat saboih surat.

Saweub na geu kirem surat le Sultan Aceh, awak Beulanda pih ka meutamah beuregen laju keu Aceh, lompih awak Beulanda ji mita laju alasan ngat na alasan jeut ji prang Aceh. Saboih teuk na ji tudoih le Beulanda,  Aceh ka meulanggai janji niaga , Peurdamean ngon perusahabatan nyang ka mji meupakat bak tanggai 30 Maret 1857, antara Keusultanan Aceh ngon Hindia Beulanda.

baca:


74 Thon Nanggroe Meurdehka, Rajo Lelo Gohlom Na Geular Pahlawan Nasional




Wakie Presiden Dewan Hindia Beulanda, F.N. Niewenhuijzen seubagoe Komisaris Peumeurintah watenya ijok tugaih beu ji meurumpok ngon Sultan Aceh Mahmud Syah, saweub na keucewa bacut leuh ji meurumpok, saweub laen that tangggapan sultan Mahmud Syah. Lam balah-balah surat nyan sigohlom prang beureutoh, antara Aceh ngon Beulanda sabe ji peuteun dehlat maseng-maseng.

Na geutuleh lam buku Aceh Sepanjang Abad nyang geu tuleh le H Mohammad Said jiled phon, meuno geupeugah; “Nieuwenhuijzen ka meurasa gadoh peuneumat ji kareuna hase haba lewat surat nyan hana sagai hase ji neuk peutakot Aceh. Nieuwenhuijzen leuhnyan ji cok saboih hase haba, Aceh hana ji tem meunyeurah meunyoe gohlom roe darah. Seuteleuh nyan Nieuwenhuijzenji kirem seukeuneuleuh keu Sultan Aceh, lam surat nyan hana laen naksue ji peutakloek Keurajeun Sultan Mahmud Syah.

Meunoe keuh asoe surat nyan:

“Surat keu Sri paduka Tuanku Sultan nyang hana geu pakek uroe beuleun nyang ka lon teurimong keuh lage nyoe: (asoe surat ji tuleh keulai saban lage geu  tuleh le Sultan).

Han trang bagi lon peukeuh nyang geu maksud le Sripaduka Tuanku sultan ngon nyang ji bite nyan.
Kareuna lon lakhe keulai keu Sripaduka Tuanku Sultan peugaih bak jeulaih ngon peuteunte peukeuh Sripaduka Sultan tem seumateh keudehlatan Sripaduka Raja beulanda ateuh Keurajeun Aceh. Mandum nyoe teugantueng bak jawaban surat nyoe, peukeuh lon peu teunte prang atawa ta peupiyoeh.

Deungon nyoe sit lon peutrang bak Sripaduka Tuanku Sultan bahwasa jih angakatan prang paleng rayeuk teungoh lon preh beu troek keunoe tiep wate. Biet sit meunan meunyoe Sripaduka Tuanku Sultan galak bek na bahaya prang lam nanggroe, maka seubalek jih Sripaduka bek neu peulale le peu nyang neu jaweub atawa bek trep-trep that jok jawaban.

Teutanda ji ateuk kapai prang Citadel van Antwerpen nibak tanggai 30 Maret 1873”.

Surat nyoe baro geu jaweub le pihak keusultanan Aceh bak tanggai 1 April 1873, nyang teutap geu peuteun lage haba phon hana geu akui keudehlatan nanggroe aseng.

Nyoe keuh asoe surat balasan Sultan Aceh keu Beulanda:

“(Deungon haba mukaddimah nyang ka lazem)...Surat nyang ka ji kirem le Gubernemen Hindia Beulanda bak kamoe, ka kamoe teurimong deungon got ngon ka ka kamoe meuphom peu asoe jih. Surat nyang ka kamoe kirem bak uroe Ahad nyang ka ban, hana kamoe jok tanggai uroe beuleun, saweub na silap kamoe. Ngon meukeusud peu asoe surat geutanyoe barosa nyan asoe jih hana laen daripada kamoe peutrang bahwasa jih dari kamoe hana niet atawa hawa jak ubah hubongan peursahabatan nyang ka ta ikat, seubab tanyoe nakeuh sidroe ureueng gasien ngon muda atawa tanyoe seubagoe sit Gubernemen Hindia Beuanda nyang na la lindongan Tuhan Maha Kuasa.
Akhirulkalam kamoe peu sampoe saleum bak tuan-tuan ban mandum.”
Teurtanda bak tanggai 1 beuleun Safar 1290 (1 April 1873)”.

baca : 

Kisah Aceh Pungo, Seubab Jak Tueng Bila Keu Beulanda



Lam rangka peusiap prang ngon Beulanda nyanm Sultan Alaiddin Mahmud Syah geu peugot meupakat rayeuk bak seumeujid Raya Baiturrahman sajan disinan na ulama-ulama rayeuek, Ulee balang, panglima, keuchik raja, keujruen ngon awak rayeuek lam keusultanan Aceh. Meupakat nyoe ji peubut seuteuleuh ji balah le Sultan mahmud syah ngon Nieuwenhuijzen.

Teuntra aceh

Lam saboih tulesan Ali Hasjmy ngon buku diboih nan Peranan islam dalam perang Aceh dan Perjuangan Kemerdekaan Indonesia, Sultan Mahmud syah geu peujeulaih bahwasa jih Keurajeun Aceh kana saboih tekad hana jitem tundoek keu Beulanda. Sawaeub nyan ka ji pastikan Beulanda pih ka ji prang Aceh lam wate toe nyoe. Wazir Rama Setia atawa Wakie panglima rayeuk angkatan prang, Letnan Jandral Said Abdullah Teungku Di Meulek, geu baca sarakata asoe surat peunyata prang nyang bertarikh uroe Hameh, 20 Muharram 1290.

Asoe surat peunyata prang:

Bismillahirrahmanirrahim...
Letnan jendral ka geu jok peurintah keu kamoe mandum keu tuan-tuan sajan sit keu mandum ureueng Aceh khusussiyah sajan sit bak mandum ureueng ji baroh angen umumiyah, maka nyoekeuh wahe tuan-tuan nyang kana  ngon nyang hana disinoe jioh ngon toe, mulai dalam Aceh Bandar Darussalam Madinatul Asyiyah Al Kubra Aceh ngn jajahan takluk: Letnan jendral ka geu jok haba ateuh nan keuputosan sabda mupakat Keurajeun Aceh.

Keuphon, Seupatot jih keu tuan-tuan nyang panglima-panglima geu atoe askar peungawai bak pante-pante maseng-maseng teumpat nyang kaleuh geu atoe le Letnan Jendral, na keuh kuala Pancu ngon Lhok Berembang Ulee Lheue Pante Ceureumen sajan mandum mukim Meuraksa, ngon Gampong Meunasah Kandang, Gampong pande, sajan Gampong rumoh Geudong Zawiyah Bandar, ngon Peunyaong, sajan Lam Pulo, Kuala Bate Aceh, Kuta Musfir, Kuta Tanoh, Kuta Reuntang, Kuta Kadaniyah, Ladong, Kuala Giging, Lamnga Pasi, Ujong Geudong, Krueng Cut, Lam bada, Kuta Mamplam, Pante Pirak, Babah Krueng Daroy, Lhee Mukim Kayay Adang, Blang Padang Cot, Ampos teubay Syarif Lamtuy Jamalul Lai, Lamreh, Peukan Bada Nam Mukim, ngon Gunong Keusumba.

Maka ban mandum teumpat nyang ka lon peugah peunteng that seubagoe teumpat peurtahanan di Aceh, saweub nyan bek sagai wilayah nyan hana ureueng jaga, leuhnyan ureueng nyang kawai pante mulai dari Kuala Pancu sampoe Kuala Giging ngon Ladong, ngon Lam Reh, wate neu jaga neuduk, bek sampe leumah droe geuh Beulanda di Laotsaweub awak Beulanda na “Jalbot” ngon “Kapai Prang”. Lon harap bak droen mandum bek neu peuleuh sigra aneuk beude ngon kumurah sigolom Beulanda troek bak pate, saweub meunyoe ka ta peuleh aneuk beude leubeh awai, maka Beulanda bagah ji teupeu teumpat ta meuso, meunyoe ji teupeu tanyoe sit nyang meukarat ngon ji timbak tanyoe dari laotle Beulanda ngon meuriam dari kapai prang. Dari nyoe keuh leubeh got ta preh awak Beulanda ji meudarat ile u pasi, leuh nyan baro neu beudoeh leuhnyan neu picroek laju seubab tanyoe hana lom na kapai prang ngon hana meuriam rayeuk. Maka neu jaga beu got-got, bek lale sagai.

Maka beu neu teueu le awak droen mandum, wahai tuan-tuan uleebalang ngon mandum ureueng awam bahwa mandum geutanyoe wajeb meuprang ta lawan Beulanda la dua peukara, hana lhee beuh. Keu phon beu meunang, sigoe meunang teutap meunang; keudua syahid, bek sagai ta meuneurah bak Beulanda, nyan musoh tanyoe ngon musoh aneuk cucoe tanyoe troen meutroen; nang musoh teutap keuh musoh nakeuh Belanda. Bek saai awak droen neu peubloe Aceh nyoe bak Beulanda,neu pajoeh Ringget ngon Riyat ba Beulanda.

Maka nyoe keuh wahe rakan mandum Uleebalan Aceh Pidie mandum ngon mandum Uleebalang Aceh Utara mandum ngon seukalian Ulebalang Aceh Tmue mandum ngon seukalian sit Uleebalang Aceh Barat madum, sajan sit Uleebalang Aceh Seulatan ban mandum; Teungku ngon Keujruen sajan mandum sit ureueng awam bak maseng-maseng bak daerah mandum; Maka bak ban mandum awak droeneuh ta ikoet sajan lawan Beulanda, sampe awak musoh tanyoe nyan beu ji weh dari bumoe Aceh khusus jih ngon bak bumoe di miyub angen (nusantara) bak umum jih.


Seueteuleuh kana peursiapan nyan mandm, leumah ta kaln watenyan Keurajeun aceh ka sap prehseurangan Beulanda walou alat prang hana canggeh that. Hana hireun sit wate Sultan Alaiddin Mahmd syah sagai hana teumakot wate neu jaweub surat dari Nieuwenhuizen.

Teuntra Beulanda
Prang ka ji peunyata le Beulanda keu Aceh bak thon 1873, biet sit meunan jeulaih ka hana lale Keurajaeun Aceh Darussalam. Leuh geu teurimong haba jeulaih dari Bale Siasat Keurajeun (istilah jino Ule intelijen Neugara), Sultan laju eu peugot rapat rayeuk sajan madum peujabat keurajeun ngon awak tokoh nanggroe Aceh Sltan na sit ikot geu cok smpah seutia bak mandum ureueng nanggroe bak preh misi prang Beulanda.


Menurot lam saboih tulesan Ali hasjmy lam buku Peranan Islam Dalam Perang Aceh dan Perjuangan Kemerdekan indonesia, lam uku nyan jeulaih na neu tuleh haba panyang peusiapan nyan geu peugo le Keurajeun Aceh wate preh seurangan Belanda. Lage keun haba Hasjmy lom, ak geu hadapai ancaman dari luwa nanggroe Sultan Aceh na geu peugot saboih peumerintah baro, nyakni saboih kabinet prang. Hana laen na keuh na geucok lhee droe ureung, leuhnyan posisi Sltan teutap seubago ulee neugara.

Lhee droe ureung nyan nakeuh Tuanku Hasyim Banta Muda Kadir Syah, seubagoe Wazirul Harb (Meuntroe Prang) geumat sit seubagoe Panglima Rayeuk Angkatan Prang, ngo pangkat Jendral Teuntra Aceh. Tuanku Mahmud Banta Ubiet Kadir Syah seubagoe Warizul Mizan Wazirud Dakhliyah-Wairul Karijiyah (Meuntroe Hakim Lam Nanggroe/Luwa Nanggroe) sajan sigoe geumat seubagoe wakie Ule Neugara Peumeurintahan. Leuhnyan Said Abdullah Teungku Di Meulek seubagoe Wazir Rama Seutia (Sekretareh Neugara) meurangkap sigoe keu Wakie Panglima Rayeuk Angkatan Prang, ngon pangkat Letnan jendral Teuntra Aceh.

Seueuleuh nyan Sultan geu lantik kabinet prang nyan bak tanggai 1 Muharram 1290 atawa thon 1873. Lhee droe meuntroe ini nyan geucoek sumpah bak seumeujid keurajeun Baiturrahim, acara sumpah nyoe geu pimpen le Kadli Mukhaddam Syeh Marhaban bin Haji Saleh Lambhuk.


‘’’’’’’’>’’’’’’’’’

Seuba dari prang Beulanda ngonAceh hana laen na seubab jih rakan, nakeuh awai dile na saboih janji, watenyan awak Beulanda jijak kuasa ateuk Siak, padahai na janji nyang ji teuken bak 1858. Asoe dari ikat janji nyan nakeuh Sultan sultan Ismail geu ojok Deli, Langkat, Asahan ngon Serdang keu Beulanda. Padahai wilayah-wilayah nyoe na lam jaroe Aceh seujak masa Sultan Iskandar Muda. Saweub khianat Belanda nyoe keuh meu akhe janji London thon 1824. Asoe Janji London na keuh Beulanda ngon Britania Raya ji peugo sabioih peutente batas keukuasaan lam dua boih daearah di Asia Teunggara nyan ngon gareih lintang Singapor. Ban dua nyan ji akui keudehlatan Aceh.
Maka jih Aceh j tudoeh Beulanda hana phah janji, higgga kapai-kapai Beulanda nyang lewat laot Aceh ji peulam le teuntra Aceh. Buet nyoe pih kana dukongan dari Britania Raya. Leuhnyan ji buka keuh Terusan Suez le Ferdinan de Lesseps, seuteuleuh nyan laot Aceh jeut keu bageian peunteng keu lalo lintaih dagang. Saweub hai nyoe sit beulanda ji heut ji peutaklok Aceh.

Seuteuleuh nyan ji peugot saboih peurjanjian London 1871 antara Inggreh ngo Beulanda asoe jihn nakeuh: Britania ka ijok keubebasan bak Beulanda untuk ji peukarue Aceh. Leuhnyan, Beulanda ijok amanah di yue jaga keuamanan lalolintaih seulat Malaka. Bak Laen haba Belanda pih dijk idien keu Britania bebaih meu dagang di Siak ngon dijok daerah di Guyana Barat keu Britania.
Saweub na peurjanjian Sumatra 1871 Aceh ji peugot teuma hubongan diplomatik ngon Amerika Serikat sajan inan Italy, sajan sit Keusltanan Usmaniyah di Singapor leunyan ji kiremkeuh surat u Turki Usmani ak ton 1871. Saweub na hubongan diplomatis ngo padup boih nanggroe jeut keu sabih alasan awak Beulanda lom jak prang Aceh.

Baca : 

Asoe Surat Beulanda Pakat Prang Aceh

Neu Ingat, 26 Maret 1873 Beulanda Ultimatum Aceh Ji Pakat Meuprang




No comments:
Write komentar

Tinggalkan Komentar!