Kisah Aceh Pungo, Seubab Jak Tueng Bila Keu Beulanda

‘Aceh Pungo’ Saweub Na Ceubeueh Ureueng Aceh Bak Seumeupoh

Awai prang Beulanda di Aceh ji mulai keuh thon 1873, ka sampoe abad dua ploh hana sit meu akhe lom prang nyan. Mandum cara ka ji peulaku ngat prang nyoe bagah meu akhe nyang ka jai that mate ureueng, na dari awak Aceh meunan sit dari awak Beulanda. Ji keuneuk tamong akhe abad sikureueng blah ta kira laju awal abad keu dua ploh meunan, kaphe Beulanda ji peugot but gasa ngon bala teuntra elit nyang ji peunan he korps marechaussee (pasukan marsose). 

Awak Marsose nyoe na peurangeui ceubeuh bacut atawa ceubeuh bak ji muprang, kira laju hoe ji meusom awak teuntra Aceh troeh ji mita. Meunyoe ji teume pih na nyang ji poh atawa na sit diboh keudeh u luwa daerah Aceh.

Beudah buku Aceh Pungo (photo biroiklanaceh)

Cara ku’eh kaphe Beulanda nyoe sit ji seungaja, saweub mangat awak Aceh jitem meunyeurah atawa ji teumakot ngon beu jitem piyoh prang ngon Beulanda. Tapih peu keujadian seuteulah ji peugot akai meuyahudi lage nyoe? Ureueng Aceh pih meu tamah beureugen laju keu awak Beulanda atawa ji timoh rasa tueng bila awak teuntra Aceh nyang na tinggai meubacut treuk. Leubeh lom keuluarga rame ka hana le, saweub habeh ji poh le kaphe beulanda.

Ji teubiet keu cara bak ureueng Aceh nibak wate nyan ji keuneuk balah deundam bak kaphe Beulanda, ji awak beulanda pih na ji boh nan Atjeh Moorden atau het is een typische Atjeh Moord, nyang meu makna “Poh Kaphe”. Ka lage nyoe haba, watenyan hana le prang meu keulompok di ureueng  Aceh, tapih prang cara keudroe-droe, miseu takeun seumeupoh lam seupot.

Tiep ureueng Aceh watenyan ji seurang awak Beulanda phat meurumpok, soe mantong ateuh nan kaphe Beulanda boh nyan ureueng rayeuek, teuntra, inong atawa aneuek miet mandum ji poh asai ji teumeu. Beutoi oe pungo meunyoe lage nyoe, nyang jeut piasan wate nyan ceubeh ji poh awak Beulanda boh na di pasai, bak rot atawa jalan, reken jih phat-phat na leumah ji poh. Keujadian nyoe kira-kira bak thon 1910-1920, kira laju leuh ta hetong na siploh thon. Na 79 go ka nyang keunong poh 12 droe mate ngon 87 droe Cuma luka, bak pihak ureueng  Aceh pih na keunong 49 droe syahid. Paleng brat bak thon 1913, 1917 ngon 1928 sampoe na 10 droe keunong tiep thon. Seulama bak abad dua ploh (1899-1909) ji keun le Paul Van’t Veer lam buku De Atjeh Orlog leubeh kureung na 21.865 droe ureung Aceh Syahid.

Ta kira laju na 4% dari jeumeulah peunduduk ureueng Aceh nibak wate nyan. Seueteuleuh limong thon leuhnyan thon 1914 ji ek lom meutamah 23.198 droe ngon hitongan mandum ureueng nyang meuninggai  ban dua boh pihak Aceh ngon Beulanda, lam wate nyan pih ka rap saban ngon keujadian masa prang thon 1873-1899. Nyoe gohlom ji hitong nyang meuninggai thon 1914 sampoe 1942. Na sidroe peuwira Beulanda nyang keunong mate na keuh Kapiten Ce Schmid, jih salah sidoe komandan divisi 5 Korp Marsose di Lhok Sukon phah bak tanggai 10 buleuen Juli thon 1933 geu poh le Amat Lepon. Nyang gura lom na aneuek miet teungoh meu’en bak Taman Sari Koeta Radja jino geukeun Banda Aceh pih jeut keunong poh mate, ala Aceh Pungo.

Hase but na keujadian poh cara nekad Aceh Pungo nyoe mandum, saweub awai pungo awak teuntra Marsose jijak poh ureueng Aceh, ma ta teupeu keudroe sipeut ureueng Aceh ‘Asai  ji  publoe teutap ta bloe, asai hana teupeh  aneuek kreh jeut ji raba’. Seumangat nyoe hana laen timoh saweub na seumangat prang sabi untuk poh kaphe. Hana laen sit nyang ka jeulaih meurumpok pahala syahid. Seulaen na keuh saweub tueng bila, meunan keuh seumangat ureung Aceh.

Saweub got that ceubeuh ureueng Aceh wate nyan awak peujabat Beulanda nyang ji jok  tugaih di Aceh suah pikhe sireube go ile. Na ladum h’an ji keujeut ba awak rumoh angon aneuek wate ijok tugaih u Aceh. Na lom piasan suah ji peuwo peurumoh ngon aneuek u Beulanda, wap bak ji pikhe bahaya seumeupoh ureueng Aceh.

Nyang hana ek habeh pikhe awak Beulanda na keuh, sidroe ureung mantong nyang ji sawak rincong la ija limbot atawa ji som lam baje, ureueng  Aceh ji keujeut poh ureueng Beulanda asai na wate bak ji poh. Na ladum ureueng Beulanda ji keun ureueng Aceh nyan ‘Pungo’ saweub ji kira le awak nyan hana mungken ureueng  waraih ji keujeut peubut meunan. Saweub nyan keuh na haba bak ureueng Beulanda ji keun Gekhe Atjehsche (ureueng Aceh Pungo), hana trep leuh nyan jeut keu haba viral atawa jeut keu meusyuhue ji keun ACEH PUNGO.

Awak Beulanda na ji peugot saboh peuneuitian jiwa atawa psikologis bak ureueng Aceh. Dr. R.H. Kern na roh lam peuneulitian nyan, jih na keuh sidroe awak peunasehat peumeurintah urusan awak asoe lhok ngon arab, hase dari nyan ji peugah ‘Atjeh Moorden’ (Aceh Pungo) jeulaih ji  peugah awak Aceh saket  jiwa. Keun Dr. R.H. Kern peu mantong nyang ji peubut le ureueng Aceh nyoe saweub na bathen hana puih wap jak tueng bila ji neuk lawan awak Beulanda.

Di coek keuh saboih keusimpulan le awak nyan nakeuh rame ureueng Aceh nyan saket jiwa, wap nyan keuh peumeurintah Hindia Beulanda ji peudoeng saboh rumoh saket jiwa nyang keu phon di Sabang, nyang  ji jeut keu ule bak rumoh saket jiwa nyan Dr. Latumenten. Seuteuleuh nyang  ji peugot keuh saboih kajian ji peugah poh nekad ureueng Aceh nyoe wap sit na peunyaket saraf atawa pungo keun awak Beulanda. Tapih ka lucu teuma keun Dr. R.H. Kern, awak nyan mandum seubeutoi jih sit ureueng waraih. Ji peugah lom but ureueng Aceh wate nyan saweub niet jak tueng bila bak awak Beulanda. Seupatoet jih padahai hana jeut ta meukreuh ngon ureueng Aceh.

Awak peumeurintah Hindia Beulanda ji peugot saboh but, ta kira laju ji peunan deungon politik pasifikasi, keunarang dari C. Snouck Hurgronje. Ji ubah keuh cara awak Beulanda wate nyan, cara baro lawan ureueng Aceh hana le ngon but gasa atawa ka ngon leumoh leumbot  ji neuk tarek hate ureueng Aceh.

Referensi : baca buku seujarah atawa cok bacut sapat bak internet, ji karang keulai lam basa Aceh.